Ateşten Gömlek Roman İncelemesi

 Eser Hakkında

Halide Edip Adıvar’ın “Ateşten Gömlek” adlı romanı ilk kez 1922 yılında İkdam gazetesinde tefrika edildi. Daha sonra kitap olarak yayınlandı. Eserde Kurtuluş Savaşı’ndan bir kesit anlatılmaktadır. Yazarın kendisi de olayların içinde yer aldığı için eser bir belge niteliği taşımaktadır.

Özet

Eserin tamamına yakını Peyami’nin hatıra defterinden oluşmaktadır. Peyami, Ankara’da Cebeci Hastanesinde yatarken kırk üç gün içersinde hatırladıklarını bir deftere yazmıştır. Bunun yanında Peyami’nin ağzından İhsan ile Cemal’i hatırlatan on bir sayfalık bir bölüm ile Peyami öldükten sonra onun yaşadıklarını bildiren tek sayfalık bir sonuç bölümü vardır.

İzmir’in işgali sırasında kocası ve oğlu Yunanlılar tarafından öldürülen Ayşe, bir İtalyan ailenin yanına sığınır. Sonrasında İstanbul’a akrabası Peyami’nin annesinin evine gelir. Hariciye Kaleminde memur olan Peyami de bu evde yaşamaktadır. Ayşe daha sonra Gedikpaşa’da bir eve taşınır. Önce Cemal, sonra da İhsan Anadolu’ya milli mücadele saflarına katılmaya giderler.

İstanbul İngilizler tarafından işgal edilir. İşgalciler kendilerine muhalif olanları sürgüne gönderir. Ayşe, İstanbullu gençlerin gözünde İzmir’in ve kurtuluşun sembolüdür. Ayşe ile Peyami de milli mücadeleye katılmak üzere Anadolu’ya geçerler. İhsan ve Peyami Ayşe’yi içten içe sevmektedir.

Anadolu’daki yokluk ve savaş ortamı, Peyami’nin gözünden anlatılır. Önce Geyve’de halifenin ordusuyla savaşırlar. Çeteler arasında da bir kargaşa söz konusudur. Kimisi Kuvayı milliye, kimisi de halife taraftarıdır. Aralarına Mehmet Çavuş da katılır. Peyami, Ayşe’nin gözüne girebilmek için savaşa bizzat katılmak ister. Bu nedenle Mehmet Çavuş’tan silah kullanmayı öğrenir. Ayşe, cephede yaralılarla ilgilenirken Peyami de bir köyde gizlenen silahları cepheye taşımakla görevlendirilir.

Köyde Kezban adında bir kız vardır. Savaşa katılmak ister. Gizliden gizliye İhsan’a âşıktır. Mehmet Çavuş da Kezban’a âşıktır. Ancak Kezban Mehmet Çavuş’u istemez ve kaçar. Bir süre sonra İhsan, Peyami ile birlikte Konya’da çıkan bir ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilir. Bu arada Mehmet Çavuş saf değiştirmiştir. İhsan ve Peyami’yi pusuya düşürür. İhsan yakalanır. Kezban bu durumu askerlere haber verir ve ihsan kurtulur. Mehmet Çavuş idam edilir.

Peyami’nin tayini Ankara’ya çıkar. Birinci İnönü ve İkinci İnönü savaşları kazanılmış, Türk ordusu Sakarya’ya doğru ilerlemektedir. Cephede bir mütercime gerek duyulur. Peyami, bunu fırsat bilip cepheye gitmeye karar verir. İzmir’e doğru giden orduya o da katılır. Orada İhsan’la karşılaşır. İhsan, Ayşe’ye olan aşkını itiraf ettiğini, hatta ona evlilik teklif ettiğini söyler. Ayşe içinse öncelikli olan milli mücadeledir. İhsan, Peyami’nin de Ayşe’ye aşık olduğunun farkındadır.

İhsan, Peyami ve Türk ordusu İzmir’e girmek üzere ilerlemektedir. Ayşe de cephede hastabakıcılık görevi yapmaktadır. Yunan ordusuyla girişilen mücadele sırasında Ayşe ve İhsan cephede şehit olurlar. Peyami onların yan yana gömülmesini sağlar.

Peyami, olayların anlatıldığı zamandan, anlatma zamanına döner. İki doktor, Peyami’nin başındaki kurşunu çıkarmak için ameliyat ederler. Peyami ameliyat esnasında ölür. Onun bıraktığı günlüğü okuyan doktorlar, günlükte yazıldığı gibi Ayşe ve İhsan adlı kişilerin hiç yaşamadığını öğrenirler. Bu kişilerin başından yaralı olan Peyami’nin zihninde oluşturduğu kişiler olduğu sonucuna varırlar.

Romandaki Kişiler

Peyami

Anlatılan olayları hatıra defterinden öğrendiğimiz kişidir. Hariciye memuruyken Ayşe’ye duyduğu aşk yüzünden milli mücadeleye katılır ve cepheye gider. Yunan ordusuyla girilen savaşta başına aldığı bir yara sonucu ameliyata alınır, ameliyattan sağ çıkamaz.

Ayşe

İzmir’in ve kurtuluşun simgesi olarak görülen kadın kahramandır. Kocası ve oğlu Yunanlılar tarafından öldürülünce İstanbul’a gelir. İstanbul da işgal edilince Anadolu’ya geçerek milli mücadeleye katılır. Cephede hastabakıcılık görevi yapar.

İhsan

Peyami’nin yakın arkadaşıdır. O da Ayşe’ye âşıktır. Milli mücadeleye katılarak albaylığa kadar yükselir. Birinci İnönü, İkinci İnönü ve Sakarya savaşlarına katılır. Şehit düşerek Ayşe ile birlikte yan yana gömülür.

Cemal

Peyami’nin anne tarafından akrabasıdır. Peyami’nin İhsan’la tanışması da Cemal aracılığıyla olur. Ayşe, Cemal’in İzmir’de yaşatan kız kardeşidir.

Mehmet Çavuş

Rumeli’de Bulgar çetecilerle yapılan çatışmalara katılmış, milli mücadele saflarında yer almıştır. Kezban’a karşı karşılıksız bir aşk beslemektedir. Milli mücadele sırasında saf değiştirir, yakalanarak idam edilir.

Kezban

Anası ve babası işgal güçleri tarafından öldürülmüş bir köylü kızıdır. İhsan’a âşıktır. Milli mücadeleye katılanlar arasındadır.

Diğer Kişiler

Romanda; İngiliz himayesini savunan Salime Hanım, İngiliz gazeteci Mister Cook, Miralay Haşmet Bey gibi kişiler vardır. Aynı zamanda yaptıkları işe ve bulundukları sosyal tabakaya göre (genç askerler, köylüler, doktorlar gibi) isim alan karakterlere de rastlanır.

Mekân

Olayların geçtiği geniş mekânlar; İzmir, İstanbul, Eskişehir, Ankara ve milli mücadele cepheleridir. Bunun yanı sıra kişilerin yaşadığı evler, hastane odaları dar mekânlar olarak karşımıza çıkar.

Zaman

Olaylar Birinci Dünya savaşı sonrasında, milli mücadele yıllarında geçmektedir. Tarihteki İzmir’in işgal yılları, İstanbul’un işgal yılları, Birinci İnönü ve İkinci İnönü savaşları, Sakarya savaşı romanın geçtiği zamanla eşleşmektedir.

Romanın Türü

Milli Mücadele dönemini anlatan roman, Türk edebiyatında “tarihi roman” türünde yazılmış en önemli yapıtlar arasında yer alır. Roman realist bir bakış açısıyla anlatılmıştır.

Dil ve Anlatım

Yaralı bir askerin anılarını tuttuğu günlük üzerine kurulan romanda; iç konuşma, diyalog, anlatma, gösterme, özetleme anlatım teknikleri kullanılmıştır. Romanda bazı bölümlerin çok ayrıntılı anlatıldığı görülür.

Romanda sade, anlaşılır ve coşkulu bir dil kullanılmıştır. Kahramanlar, ait oldukları sosyal çevrenin diliyle konuşturulmuştur. Eserin dili yazıldığı dönemin özelliklerine uygundur.

Genel Değerlendirme

Halide Edip Adıvar’ın “Ateşten Gömlek” adlı romanı gerek içeriği, gerekse dil ve anlatımı açısından Cumhuriyet döneminde yazılan romanların en önemlilerinden biridir.

Milli mücadele yıllarını anlatan romanların çoğu bu savaşı yaşamayan yazarların araştırmaları sonucu yazılmıştır. Oysa Halide Edip, milli mücadeleye katılmış, savaşı bütün acılarıyla yakından görmüş ve hissetmiştir. Tarihsel gerçeklere ve olaylara dayanılarak yazılan roman Türk edebiyatının önemli klasikleri arasındadır.