Deli Dumrul Hikâyesi İnceleme

Yazan:

Hikâye Hakkında

Deli Dumrul hikâyesinin yer aldığı eserin adı “Kitab-ı Dedem Korkud Alâ Lisân-ı Tâife-i Oğuzân”dır. Oğuzların diliyle Dedem Korkut’un kitabı anlamına gelen eser; bir önsöz ile on iki hikâye oluşur.

Eser Akkoyunluların egemen olduğu Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde 14. yüzyıl sonlarında yazıya geçirilmiştir. Bu hikâyelerin ilk defa Dede Korkut adlı bilge bir ozan tarafından anlatıldığına inanılmaktadır. Dede Korkut, hikâyelerin yazarı değil, destanî hikâyeler anlatan bilge bir kişidir.

Oğuz Türkçesiyle söylenen Dede Korkut hikâyelerinin; Dresden nüshası, Vatikan nüshası ve Türkistan nüshası olmak üzere üç yazma nüshası bulunmaktadır.

Özeti

Oğuz’da Duha Kocaoğlu Deli Dumrul derler bir er vardır. Bir kuru çayın üzerine bir köprü yaptırır. Geçenden otuz üç akçe, geçmeyenden döve döve kırk akçe alır. Bir gün köprünün yakınında bir bölük oba konaklar. Obada bir yiğit ölür. Onun için herkes yas tutar. Deli Dumrul, yiğidi kimin öldürdüğünü sorar. Obadakiler yiğidin canını Azrail’in aldığını söyler.

Bunun üzerine Deli Dumrul Azrail’e meydan okur. Allah, Azrail’e Deli Dumrul’un canını almasını emreder. Azrail, Dumrul’un canını almaya gelir. Deli Dumrul, Azrail’e kılıcıyla saldırır. Azrail, güvercin olup pencereden kaçar. Dumrul, güvercinin peşine düşer. Azrail, Dumrul’un atına görünür. At ürker ve Dumrul’u yere atar. Azrail, Dumrul’un göğsüne çöker. Korkudan eli ayağı titreyen Dumrul, Azrail’e canını almaması için yalvarır. Azrail ona; kendisine değil Allah’a yalvarmasını söyler.

Deli Dumrul, canını almaması için Allah’a yalvarır. Allah tarafından “canının yerine başka bir can bulursa” bağışlanacağı iletilir. Dumrul, önce babasına gidip kendisi için canını vermesini ister. Babası kabul etmez. Sonra anasından kendisi için canını vermesini ister. Anası da kabul etmez.

Çaresiz kalan Dumrul, karısıyla vedalaşmaya gider. Karısı, Dumrul’a canını verebileceğini söyler. Dumrul, Allah’a ikisinin canını birlikte alması için yalvarır. Bu yakarış Allah’ın hoşuna gider. Dumrul ve karısına 140 yıl ömür verir. Azrail’e Dumrul’un ana ve babasının canını almasını emreder.

Olay örgüsü

Deli Dumrul’un kuru çayın üzerine köprü yaptırması, geçenden 33 geçmeyenden döve döve 40 akçe alması

Köprünün yamacında bir obanın konaklaması, obadan bir yiğidin ölmesi

Deli Dumrul’un Azrail’e meydan okuması

Azrail’in Deli Dumrul’un karşısına çıkması ve onu yenmesi

Dumrul’un canını bağışlaması için Allaha yalvarması

Dumrul’un canına karşılık anne ve babasından can istemesi ve reddedilmesi

Karısının canını vermeyi kabul etmesi, Dumrul’un Allah’a yalvarması

Allah’ın Dumrul ve karısına 140 yıl ömür vermesi, onların yerine anne ve babasının canını alması

Kişiler

Deli Dumrul

Hikâyede Deli Dumrul; güçlü, boylu poslu, gözü pek bir yiğit olarak tanıtılır. Aklına eseni yaptığı ve hiç kimseden korkmadığı için kendisine deli lakabı takılmıştır. İnancı kuvvetli ancak bilgisi azdır. Azrail’i bile tanımaz. Ailesine bağlı bir kişidir.

Dumrul’un anne ve babası

Varlıklı kişilerdir. Mal ve mülk konusunda Dumrul’a karşı cömert olmalarına karşın canlarını verme konusunda gönüllü olmazlar. Fedakarlıkları bir yere kadardır. İkisinin de canları çok tatlıdır. Dumrul için can vermeye yanaşmazlar.

Dumrul’un karısı

Hikâyede Dumrul’un eşi, fedakârlığın ve sadakatin temsilcisi durumundadır. Dumrul, ondan canını vermesini istemez, ancak o canını gönüllü vermeye razıdır. Dumrul da onsuz yaşamayı düşünmez.

Azrail

Allah’ın emriyle can alan melektir. Olağanüstü güçlere sahiptir. Görevi yalnızca Allah’ın emirlerini yerine getirmektir.

Dede Korkut

Hikâyenin anlatıcısıdır. Hikâyenin sonunda ortaya çıkar.

Mekân

Hikâyede mekân olarak köprünün yapıldığı kuru çay ve Dumrul’un yaşadığı oba geçmektedir. Ancak buraların nerede olduğu kesin olarak bilinmemektedir.

Zaman

Hikayenin kesin olarak hangi zamanda geçtiği bilinmemekle birlikte göçebe kültüründen İslami inanca geçiş döneminde olduğu düşünülmektedir.

Anlatıcının Bakış Açısı

Hikâye “hâkim anlatıcı” tarafından anlatılmıştır.

Dil ve Anlatım

Hikâyenin dili açık, yalın ve sade bir Türkçedir. Hikâyede döneme has özellikler görülür. Eserde cümle içi uyaklar, cümle sonlarındaki seciler, deyimler dikkat çeker.

Hikâyede olayların geçtiği ve tasvirlerin yapıldığı bölümler nesir, karşılıklı konuşmaların geçtiği bölümler ise nazım özelliği taşır. Nazım ve nesrin iç içe geçmesi; metni akıcı hale getirerek anlatımı tekdüzelikten kurtarır.

Türü

Deli Dumrul hikâyesi hem destan hem de halk hikâyesi özelliklerine sahiptir.

Hikâyenin Konusu ve Teması

Hikâyede fedakârlığın ve sadakatin aile hayatındaki yeri ve önemi konu edilmiştir.

Hikâye fedakârlık (can yerine can verme) teması üzerine kurulmuştur.

Genel Değerlendirme

Deli Dumrul hikâyesi, Dede Korkut kitabında yer alan 12 hikâyeden biridir. Hikâyede; olağanüstü olay ve kişilere yer verilmesi bakımından destan, nazım nesir karışık yazılması bakımından da halk hikayesi özellikleri görülür. Eser destan döneminden halk hikayeciliği dönemine geçişin ilk örneklerindendir.

Hikâyede göçebe kültürü ile İslami yaşayış tarzının içi içe geçtiği görülür. Bir dönemin gelenek, görenek ve yaşayış tarzına ışık tuttuğu için hikâyenin Türk dili ve edebiyatı açısından büyük önemi vardır.

EN ÇOK OKUNAN YAYINLAR

Kaldırımlar Şiir İncelemesi

Yazan:
Resim
Kaldırımlar Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında; Yürüyorum, arkama bakmadan yürüyorum. Yolumun karanlığa saplanan noktasında, Sanki beni bekleyen bir hayal görüyorum. Kara gökler kül rengi bulutlarla kapanık; Evlerin bacasını kolluyor yıldırımlar. İn cin uykuda, yalnız iki yoldaş uyanık; Biri benim, biri de serseri kaldırımlar. İçimde damla damla bir korku birikiyor; Sanıyorum, her köşe başını sarmış devler… Üstüme camlarını hep simsiyah dikiyor; Gözüne mil çekilmiş bir âmâ gibi evler. Kaldırımlar, çilekeş yalnızların annesi; Kaldırımlar, içimde yaşanmış bir insandır. Kaldırımlar, duyulur, ses kesilince sesi; Kaldırımlar, içimde kıvrılan bir lisandır. Bana düşmez can vermek, yumuşak bir kucakta; Ben bu kaldırımların emzirdiği bir çocuğum! Aman, sabah olmasın, bu karanlık sokakta; Bu karanlık sokakta bitmesin yolculuğum! Ben gideyim, yol gitsin, ben gideyim yol gitsin; İki yanımda aksın bir sel gibi fenerler. Tak, tak, ayak sesimi aç kö...
Devamı»

Sanat Şiiri İncelemesi

Yazan:
Resim
Sanat Yalnız senin gezdiğin bahçede açmaz çiçek, Bizim diyarımız da binbir baharı saklar! Kolumuzdan tutarak sen istersen bizi çek, İncinir düz caddede dağda gezen ayaklar. Sen kubbesinde ince bir mozaik arar da Gezersin kırk asırlık bir mabedin içini, Bizi sarsar bir sülüs yazı görsek duvarda, Bize heyecan verir bir parça yeşil çini… Sen raksına dalarken için titrer derinden Çiçekli bir sahnede bir beyaz kelebeğin; Bizim de kalbimizi kımıldatır yerinden Toprağa diz vuruşu dağ gibi bir zeybeğin. Fırtınayı andıran orkestra sesleri Bir ürperiş getirir senin sinirlerine, Istırap çekenlerin acıklı nefesleri Bizde geçer en hazin bir musiki yerine! Sen anlayan bir gözle süzersin uzun uzun Yabancı bir şehirde bir kadın heykelini; Biz duyarız en büyük zevkini ruhumuzun Görünce bir köylünün kıvrılmayan belini… Başka sanat bilmeyiz, karşımızda dururken Yazılmamış bir destan gibi Anadolu’muz. Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken Sana uğurlar o...
Devamı»

Otuz Beş Yaş Şiiri İncelemesi

Yazan:
Resim
Otuz Beş Yaş Yaş otuz beş! Yolun yarısı eder. Dante gibi ortasındayız ömrün. Delikanlı çağımızdaki cevher, Yalvarmak, yakarmak nafile bugün, Gözünün yaşına bakmadan gider. Şakaklarıma Kar mı yağdı ne var? Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz? Ya gözler altındaki mor halkalar? Neden böyle düşman görünürsünüz, Yıllar yılı dost bildiğim aynalar? Zamanla nasıl değişiyor insan! Hangi resmime baksam ben değilim. Nerde o günler, o şevk, o heyecan? Bu güler yüzlü adam ben değilim; Yalandır kaygısız olduğum yalan. Hayal meyal şeylerden ilk aşkımız; Hatırası bile yabancı gelir. Hayata beraber başladığımız, Dostlarla da yollar ayrıldı bir bir; Gittikçe artıyor yalnızlığımız. Gökyüzünün başka rengi de varmış! Geç fark ettim taşın sert olduğunu. Su insanı boğar, ateş yakarmış! Her doğan günün bir dert olduğunu İnsan bu yaşa gelince anlarmış. Ayva sarı nar kırmızı sonbahar! Her yıl biraz daha benimsediğim. Ne dönüp duruyor havada kuşlar? Nerden ç...
Devamı»

Çoban Çeşmesi Şiir İncelemesi

Yazan:
Resim
Çoban Çeşmesi Deriden derine ırmaklar ağlar, Uzaktan uzağa çoban çeşmesi. Ey suyun sesinden anlayan bağlar! Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi? Gönlünü Şirin’in aşkı sarınca, Yol almış hayâtın ufuklarınca; O hızla dağları Ferhad yarınca, Başlamış akmağa çoban çeşmesi. O zaman başından aşkındı derdi, Mermeri oyardı, taşı delerdi. Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi, Değdi kaç dudağa çoban çeşmesi! Vefasız Aslı’ya yol gösteren bu, Kerem’in sazına cevap veren bu Kuruyan gözlere yaş gönderen bu… Sızmazdı toprağa çoban çeşmesi Leylâ gelin oldu, Mecnun mezarda, Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda; Ateşten kızaran bir gül arar da, Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi. Ne şâir yaş döker, ne âşık ağlar, Tarihe karıştı eski sevdâlar. Beyhûde seslenir, beyhûde çağlar Bir sola, bir sağa çoban çeşmesi.                    Faruk Nafiz Çamlıbel Şiirin Biçim Yönünden İncelenm...
Devamı»

Yağmur Şiiri İncelemesi

Yazan:
Resim
Yağmur Küçük, muttarit, muhteriz darbeler Kafeslerde, camlarda pür-ihtizâz Olur dem-be-dem nevha-ger, nağme-sâz Kafeslerde, camlarda pür-ihtizâz Küçük, muttarit, muhteriz darbeler Sokaklarda seyl-âbeler ağlaşır, Ufuk yaklaşır, yaklaşır, yaklaşır; Bulutlar karardıkça zerâta bir Ağır, muhtazır dalgalanmak gelir; Bürür bir soğuk gölge etrâfı hep, Nümâyân olur gündüzün nısf-ı şeb. Söner şimdi, manzûr olurken demin Heyûlası karşımda bir âlemin. Açılmaz ne bir yüz, ne bir pencere; Bakıldıkça vahşet çöker yerlere. Geçer boş sokaktan, hayâlet gibi, Şitâbân u pûşîde-ser bir sabî O dem leyl-i yâdımda, solgun, tebâh, Sürür bir kadın bir ridâ-yı siyâh. Saçaklarda kuşlar –hazindir bu pek! – Susarlar, uzaktan ulur bir köpek. Öter gûş-ı rûhumda boş bir enîn, Boğuk bir tezâd-ı sükûn u tanîn: Küçük, pür-heves, gevherîn katreler Sokaklarda, damlarda pür-ihtizâz Olur, muttasıl nevha-ger, nağme-sâz Sokaklarda, damlarda pür-ihtizâz Küçük, pür-heves, g...
Devamı»