Oğuz Kağan Destanı İnceleme

Yazan:

Destan Hakkında

Bütün Türk destanlarında olduğu gibi Oğuz Kağan Destanı da günümüze ilk şekliyle ulaşmamıştır. Oğuz Kağan Destanı’nın günümüzde üç farklı biçimi bulunmaktadır. 13. ve 14. yüzyıllarda Uygur harfleriyle yazılan ve İslamiyet’ten önceki inancı yansıtan varyantın ilk örnek olduğu kabul edilir. Destanın Uygur harfleriyle yazılı olan özgün nüshası Paris Milli Kütüphanesindedir.

14. yüzyılın başında yazıldığı bilinen Reşideddin’in “Cami’üt Tevarih” adlı eserinde yer alan Farsça destan İslami varyantların ilki sayılır.

Destanın üçüncü varyantı ise 17. yüzyılda Ebü’l Gazi Bahadır Han tarafından Türkmenler arasında sözlü rivayetlerden ve önceki yazımlardan faydalanılarak yazılmıştır.

Özet (Olay örgüsü)

Ay Kağan’ın bir oğlu olur, adını Oğuz koyar.

Oğuz, büyüyünce olağanüstü özelliklere sahip bir yiğit olur.

Oğuz, ormanda yaşayan canavar özellikleri taşıyan bir gergedanı avlayarak yiğitliğini ispat eder.

Oğuz, gökten bir ışık halesiyle inen güzel bir kızla evlenir. Ondan üç erkek çocuğu olur. Onlara “Gün”, “Ay”, “Yıldız” isimlerini verir.

Oğuz, ormanda ava çıktığı günlerden birinde ağaç kovuğunda bir kız görür ve onunla evlenir. Ondan da üç oğlu olur. Adlarını “Gök”, “Dağ”, “Deniz” koyar.

Oğuz, büyük bir toy vererek kağanlığını ilan eder.

Oğuz Kağan, toydan sonra dünyanın dört bir yanına elçiler göndererek kağanlığını duyurur.

Altun Kağan, Oğuz Kağan’a itaat ederek kendisiyle dostluk kurar.

Urum Han, Oğuz Kağan’ı dinlemez ve isteklerini kabul etmez. Oğuz, Urum Han’ın üzerine doğru yürür. Kendisine gök tüylü, gök yeleli bir kurt yol gösterir. Aralarında büyük bir savaş olur. Oğuz savaşı kazanarak Urum Han’ın ülkesini alır.

Oğuz ve askerleri gök tüylü, gök yeleli kurdu izleyerek İdil ırmağına gelir. Uluğ Bey, ağaçlardan sal yaparak askerleri karşıya geçirir. Oğuz, ona “Kıpçak” adını verir.

Oğuz’un çok sevdiği alaca atı, karlı dağa kaçar. Kahraman erlerinden biri dağa çıkarak atını geri getirir. Oğuz ona “Karluk” adını verir.

Yolda büyük bir ev (saray) görürler. Sarayın duvarları altından, pencereleri gümüşten, çatısı demirdendir ve anahtarı yoktur. Oğuz Kağan, sarayın kapısını açan Tömürdü Kagul adlı ere “Kalaç” adını verir.

Çürçet yurdu denen bir yere gelirler. Çürçetler Oğuz’a itaat etmez. Büyük bir savaş olur. Oğuz Çürçet Han’ı yenerek halkını kendisine bağlar.

Oğuz Kağan, ordusunun önünde yürüyen gök tüylü, gök yeleli kurtla Sindu (Hint), Targut, Şam (Suriye), Barkan gibi pek çok yeri savaşarak alır. Pek çok ganimet ve atla birlikte evine döner.

Oğuz Kağan’ın bilge veziri Uluğ Türk, bir gün rüyasında bir altın yay ve üç gümüş ok görür, rüyasını Oğuz Kağan’a anlatır. Oğuz Kağan, bu rüyayı dinleyince yurdunu oğulları arasında paylaştırır.

Kişiler

Ay Kağan: Oğuz’un annesi

Gökten ışıkla inen kız: Oğuz’un ilk eşi

Ağaç kovuğundaki kız: Oğuz’un ikinci eşi

Gün, Ay, Yıldız: Oğuz’un ilk eşinden olan oğulları

Gök, Dağ, Deniz: Oğuz’un ikinci eşinden olan oğulları

Altun Kağan: Oğuz Kağan’a ilk itaat eden kağan

Urum Kağan: Oğuz Kağan’a itaat etmeyen ve onunla savaşıp kaybeden kağan

Uruz Bey: Urum Kağan’ın kardeşi

Saklap: Uruz Bey’in oğlu

Uluğ Ordu Bey (Kıpçak): Sal yaparak Oğuz’un askerlerini İdil nehrinden geçiren bey

Karluk: Oğuz kağan’ın atı karlı dağa kaçınca geri getiren er

Çürçet Kağan: Oğuz Kağan’a itaat etmeyen ve savaşı kaybeden kağan

Kangaluk: Ganimetleri taşımak için kağnı yapan er

Masar Kağan: Barkan ilinin kağanı

Mekân

Metinde ilk olarak büyük orman, gün doğusu ve gün batısı yer ismi olarak kullanılmıştır.

Metinde geçen diğer yer isimleri: Muz Dağı, İdil Nehri, karlı dağ, duvarları altın ev, Çürçet ili, Sindu, Targut, Şam’dır. Bunlardan Çürçet ili ve altın duvarlı evin tasvir yapılmıştır.

Zaman

Destanda olaylar ve zaman çok hızlı geçmektedir. Zamanın hızla geçmesi destanların önemli özelliklerinden biridir.

Destan kahramanı Oğuz Kağan’ın milattan önce 209 – 174 yılları arasında hüküm süren Mete Han olduğu sanılmaktadır. Bu da bize destanın geçtiği zaman olarak bir fikir vermektedir.

Dil ve Anlatım

Destanın anlatımında bilinen geçmiş zaman (parladı, büyüdü, yürüdü vb) kullanılmıştır. Destan, nazım – nesir karışık anlatılmıştır. Genellikle olay akışı nesir, konuşma bölümleri nazım olarak verilmiştir. Cümleler kısadır.

Nesir bölümlerinde öyküleyici, betimleyici, destansı anlatım teknikleri kullanılmıştır. Manzum bölümlerde düz uyak kullanılmıştır.

Dil, sade açık, anlaşılır, yabancı dillerin etkisinden uzak öz Türkçedir.

Destanın teması: kahramanlık

Konusu: Oğuz Kağan’ın hayatı, mücadeleleri, kağan oluşu ve fetihleridir.

Genel Değerlendirme

Oğuz Kağan’ın Hun hükümdarı Mete Han olduğu düşünülmektedir. Destan bize; dönemin sosyal ve kültürel hayatı, siyasi görüş ve yönetim anlayışıyla ilgili eşsiz bilgiler vermektedir. Bu nedenle Türklerin o dönemdeki yaşayış biçimi ve Türk edebiyatının gelişimi açısında büyük öneme sahiptir.

EN ÇOK OKUNAN YAYINLAR

Kaldırımlar Şiir İncelemesi

Yazan:
Resim
Kaldırımlar Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında; Yürüyorum, arkama bakmadan yürüyorum. Yolumun karanlığa saplanan noktasında, Sanki beni bekleyen bir hayal görüyorum. Kara gökler kül rengi bulutlarla kapanık; Evlerin bacasını kolluyor yıldırımlar. İn cin uykuda, yalnız iki yoldaş uyanık; Biri benim, biri de serseri kaldırımlar. İçimde damla damla bir korku birikiyor; Sanıyorum, her köşe başını sarmış devler… Üstüme camlarını hep simsiyah dikiyor; Gözüne mil çekilmiş bir âmâ gibi evler. Kaldırımlar, çilekeş yalnızların annesi; Kaldırımlar, içimde yaşanmış bir insandır. Kaldırımlar, duyulur, ses kesilince sesi; Kaldırımlar, içimde kıvrılan bir lisandır. Bana düşmez can vermek, yumuşak bir kucakta; Ben bu kaldırımların emzirdiği bir çocuğum! Aman, sabah olmasın, bu karanlık sokakta; Bu karanlık sokakta bitmesin yolculuğum! Ben gideyim, yol gitsin, ben gideyim yol gitsin; İki yanımda aksın bir sel gibi fenerler. Tak, tak, ayak sesimi aç kö...
Devamı»

Sanat Şiiri İncelemesi

Yazan:
Resim
Sanat Yalnız senin gezdiğin bahçede açmaz çiçek, Bizim diyarımız da binbir baharı saklar! Kolumuzdan tutarak sen istersen bizi çek, İncinir düz caddede dağda gezen ayaklar. Sen kubbesinde ince bir mozaik arar da Gezersin kırk asırlık bir mabedin içini, Bizi sarsar bir sülüs yazı görsek duvarda, Bize heyecan verir bir parça yeşil çini… Sen raksına dalarken için titrer derinden Çiçekli bir sahnede bir beyaz kelebeğin; Bizim de kalbimizi kımıldatır yerinden Toprağa diz vuruşu dağ gibi bir zeybeğin. Fırtınayı andıran orkestra sesleri Bir ürperiş getirir senin sinirlerine, Istırap çekenlerin acıklı nefesleri Bizde geçer en hazin bir musiki yerine! Sen anlayan bir gözle süzersin uzun uzun Yabancı bir şehirde bir kadın heykelini; Biz duyarız en büyük zevkini ruhumuzun Görünce bir köylünün kıvrılmayan belini… Başka sanat bilmeyiz, karşımızda dururken Yazılmamış bir destan gibi Anadolu’muz. Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken Sana uğurlar o...
Devamı»

Otuz Beş Yaş Şiiri İncelemesi

Yazan:
Resim
Otuz Beş Yaş Yaş otuz beş! Yolun yarısı eder. Dante gibi ortasındayız ömrün. Delikanlı çağımızdaki cevher, Yalvarmak, yakarmak nafile bugün, Gözünün yaşına bakmadan gider. Şakaklarıma Kar mı yağdı ne var? Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz? Ya gözler altındaki mor halkalar? Neden böyle düşman görünürsünüz, Yıllar yılı dost bildiğim aynalar? Zamanla nasıl değişiyor insan! Hangi resmime baksam ben değilim. Nerde o günler, o şevk, o heyecan? Bu güler yüzlü adam ben değilim; Yalandır kaygısız olduğum yalan. Hayal meyal şeylerden ilk aşkımız; Hatırası bile yabancı gelir. Hayata beraber başladığımız, Dostlarla da yollar ayrıldı bir bir; Gittikçe artıyor yalnızlığımız. Gökyüzünün başka rengi de varmış! Geç fark ettim taşın sert olduğunu. Su insanı boğar, ateş yakarmış! Her doğan günün bir dert olduğunu İnsan bu yaşa gelince anlarmış. Ayva sarı nar kırmızı sonbahar! Her yıl biraz daha benimsediğim. Ne dönüp duruyor havada kuşlar? Nerden ç...
Devamı»

Çoban Çeşmesi Şiir İncelemesi

Yazan:
Resim
Çoban Çeşmesi Deriden derine ırmaklar ağlar, Uzaktan uzağa çoban çeşmesi. Ey suyun sesinden anlayan bağlar! Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi? Gönlünü Şirin’in aşkı sarınca, Yol almış hayâtın ufuklarınca; O hızla dağları Ferhad yarınca, Başlamış akmağa çoban çeşmesi. O zaman başından aşkındı derdi, Mermeri oyardı, taşı delerdi. Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi, Değdi kaç dudağa çoban çeşmesi! Vefasız Aslı’ya yol gösteren bu, Kerem’in sazına cevap veren bu Kuruyan gözlere yaş gönderen bu… Sızmazdı toprağa çoban çeşmesi Leylâ gelin oldu, Mecnun mezarda, Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda; Ateşten kızaran bir gül arar da, Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi. Ne şâir yaş döker, ne âşık ağlar, Tarihe karıştı eski sevdâlar. Beyhûde seslenir, beyhûde çağlar Bir sola, bir sağa çoban çeşmesi.                    Faruk Nafiz Çamlıbel Şiirin Biçim Yönünden İncelenm...
Devamı»

Yağmur Şiiri İncelemesi

Yazan:
Resim
Yağmur Küçük, muttarit, muhteriz darbeler Kafeslerde, camlarda pür-ihtizâz Olur dem-be-dem nevha-ger, nağme-sâz Kafeslerde, camlarda pür-ihtizâz Küçük, muttarit, muhteriz darbeler Sokaklarda seyl-âbeler ağlaşır, Ufuk yaklaşır, yaklaşır, yaklaşır; Bulutlar karardıkça zerâta bir Ağır, muhtazır dalgalanmak gelir; Bürür bir soğuk gölge etrâfı hep, Nümâyân olur gündüzün nısf-ı şeb. Söner şimdi, manzûr olurken demin Heyûlası karşımda bir âlemin. Açılmaz ne bir yüz, ne bir pencere; Bakıldıkça vahşet çöker yerlere. Geçer boş sokaktan, hayâlet gibi, Şitâbân u pûşîde-ser bir sabî O dem leyl-i yâdımda, solgun, tebâh, Sürür bir kadın bir ridâ-yı siyâh. Saçaklarda kuşlar –hazindir bu pek! – Susarlar, uzaktan ulur bir köpek. Öter gûş-ı rûhumda boş bir enîn, Boğuk bir tezâd-ı sükûn u tanîn: Küçük, pür-heves, gevherîn katreler Sokaklarda, damlarda pür-ihtizâz Olur, muttasıl nevha-ger, nağme-sâz Sokaklarda, damlarda pür-ihtizâz Küçük, pür-heves, g...
Devamı»